Yaklaşık 100 yıl önce insanların yeryüzünün doğal güzelliklerini, çeşitli kültürlerini keşfedebilmek amacıyla başlattıkları seyahat etme hareketleri günümüzde milyarlarca dolar ve milyonlarca insanın hizmet verdiği dev bir endüstri haline geldi.
Kapsayıcı ve sürdürülebilir büyümenin temel araçlarından biri olan turizm, birçok ülkenin en önemli gelir kaynağı ve iş potansiyeli durumunda. Dünya genelinde gayri safi yurtiçi hasılanın %10’unu, çalışan her 10 kişiden birinin istihdam alanını, dünya geneli ihracatın %7’sini ve hizmet ihracatının %30’unu oluşturuyor. Değer zincirine bakıldığında ise turizm, tarımdan iletişim sektörüne kadar birçok sektöre katkı sağlıyor.
Ancak dünya popülasyonundaki hızlı artış, küresel iklim değişiklikleri, kültürel mirasın yok olması gibi tehditler turizm sektöründe yeni bir bakış açısı gerektiriyor. Seyahat etmek hepimizin hakkı fakat bazen bunun getirdiği sorumlulukları unutabiliyoruz. “Sürdürülebilir turizm” anlayışı ise tam da bu noktada ortaya çıkıyor ve bilinçlenmeyi ifade ediyor. Yani, “Sürdürülebilir turizm” kavramı bir turizm türünü değil, farklı turizm türlerinin geliştirilmesine dönük faaliyetler yürütülürken benimsenmesi gereken bir ilkeleri tanımlıyor.
Dünya Turizm Örgütü’ne göre sürdürülebilir turizm kavramı; biyolojik çeşitliliği, temel ekolojik süreçleri, kültürel bütünlüğü korumayı ve tüm kaynakların ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlar doğrultusunda yönetilmesini sağlamayı hedefliyor. Seyahat etmenin getirdiği zararları en aza indirmeyi hedefleyen bu olumlu yaklaşım, çevreye, doğaya, yaşadığımız dünyaya ve hatta toplumumuza karşı sorumlu olmayı gerektiriyor.
Bu bağlamda, ülkemizin sahip olduğu sürdürülebilir turizm potansiyeli sadece alternatif ve niş turizm türleri kapsamında ele alınacak bir kavram değildir. Daha ziyade, sahip olduğumuz sürdürülebilir turizm potansiyeli, sürdürülebilirlik ilkeleri ile tutarlı olmayan yerleşik turizm pratiklerinin sürdürülebilir bir anlayışla dönüşümünün sağlanması ve yeni uygulamaların da bu çerçevede ele alınması olarak görülmelidir. Dolayısıyla, halihazırda uygulanmakta olan kitle turizmi faaliyetlerinin sürdürülebilirlik ilkesi ile yönetilmesini (enerji kullanımı, yerel ürünler, yerel istihdam vb.) ve geliştirilmekte olan farklı turizm türlerinin (ekoturizm, yayla turizmi, kırsal turizm, termal turizm, kış turizmi, macera turizmi, kültür turizmi vb.) sürdürülebilir bir anlayışla yönetilmesi ve uygulanmasını sağlayarak ülkemizin sahip olduğu turizm potansiyelini doğru bir şekilde değerlendirebiliriz.
Dünyada çevrenin önemi arttıkça sürdürülebilir turizmin önemi daha da ön plana çıkmaktadır. Bilinçsiz yapılaşma, doğa içinde dönüşmeyen, kaybolmayan atıklar çevre kirliliğine neden olduğu gibi iklim değişikliğine hatta canlıların yok olmasına kadar zincirleme bir etki göstermektedir. Özellikle Covid-19 salgını sonrasında yapılan araştırmalar gösteriyor ki, seyahat edenlerin sürdürülebilir turizm ilkeleri çerçevesinde sorumlu turist bilinciyle seyahat etme eğilimleri artmaktadır. Bu çerçevede, hizmet sunumu da bu konuda daha da bilinçlenen seyahat severlere göre şekillenmelidir. Turizm yönetişimi, hizmet kalitesi, tanıtım ve pazarlama, turizmin çeşitlendirilmesi, marka şehirler ve turizm koridorları gibi eksenler daha da önem kazanmıştır. Bugün artık ekolojik ve biyolojik çeşitlilik dengesini bozmadan günün ihtiyaçlarını karşılamak, turizm pazarlaması açısından önemli bir artı değer sağlamaktadır. Dolayısıyla sürdürülebilir turizm, koruma-kullanma dengesini gözeten bir turizm anlayışı olarak gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakmak için de çok önemli bir yere sahiptir.
Sürdürülebilir turizm ile turizmin toplum ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirerek yerel ekonomiye, doğal ve kültürel mirasın korunmasına, bölge halkı ile ziyaretçilerin yaşam kalitelerinin artmasına katkı sağlanması hedeflenmektedir.
Sürdürülebilir turizm ilkeleri; Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) tarafından aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir. Bu hedefler önem sırasına göre yazılmamış olup, her biri eşit derecede önem taşımaktadır.
1) Ekonomik Süreklilik: Turizm güzergâhlarının ve girişimlerinin başarılarını sürdürebilmeleri, uzun vadede fayda sağlamaya devam edebilmeleri için tasarlanan politikaların yerelde uygulanabilirliğini ve işletmelerin ulusal ve uluslararası düzeyde ve tematik bağlamda rekabet edebilirliğini sağlamak
2) Yerel Kalkınma: Ziyaretçilerin yerelde geceleme, yerel üretici ve hizmet sağlayıcı ile buluşma, yerelde harcama oranını çoğaltıcı önlemleri destekleyerek, turizmin ev sahibi destinasyona katkısını artırmak
3) İstihdam Kalitesi: Irk, cinsiyet, engellilik gibi konularda ayrımcılık yapılmaksızın, mesleki uzmanlaşmayı desteklemek, ücret ve hizmet kalitesini iyileştirilerek turizm ile yaratılan yerel istihdamın sayısını ve kalitesini artırmak
4) Sosyal Katılım ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Turizm faaliyetlerinden elde edilen ekonomik ve sosyal faydaların, genele yaygın ve adil bir biçimde dağıtılmasına çalışmak, ekonomik ve sosyal olarak dezavantajlı kesime sağlanan fırsatları, gelir ve hizmetleri iyileştirmek
5) Ziyaretçi Memnuniyeti: Irk, cinsiyet, engellilik hali, yaş veya başka bir ayrımcılık yapılmaksızın, ziyaretçilere güvenli, tatmin edici, sürdürülebilir ve yenilikçi bir deneyim sunmak, “sorumlu turist” olgusunu desteklemek
6) Yerel Kontrol: Yerel yönetimlerin planlama, yönetim ve uygulama aşamalarında turizmin diğer paydaşları ile istişare içerisinde olmasını sağlamak, bölgede turizmin gelişimi konularında bölge halkı/toplulukları ve sivil toplumu güçlendirmek ve süreçlere dâhil etmek